Tez Nasıl Yazılır? Dikkat Edilecekler

Daha önce sizlere Tez nedir ve nasıl yazılır üzerine bazı yazılar paylaşmıştık. Şimdi ise bu konuda tecrübeli ve büyük bir kaynağın yöneticisi olan Yasin Demirbaş’ın sizler için hazırladığı yazıyı paylaşıyoruz. Yasin Demirbaş İstanbul Ticaret Üniversitesi Kütüphane daire başkanı. Tez çalışmalarının neredeyse birinci danışılacak kişisi diyebiliriz. Tez kaynağı nasıl araştırılır bu tez nasıl yazılır bu soruların tüm cevaplarını bu yazımızda bulabileceksiniz. Uzun bir yazı oldu ama her şeyi detaylı olarak bulmanız için tez yazım kılavuzu artık elinizin altında.

Tez Nasıl Yazılır

Çalışmanıza başlamadan önce “Bilimsel Araştırma Yöntemleri” konulu kitaplardan bir tanesini okuyup oradaki yönlendirmeler ışığında/doğrultusunda ve Üniversitenizin belirlediği kurallar (Tez Yazım Kılavuzu) çerçevesinde çalışmanıza başlamakta fayda vardır. Ayrıca YÖK’ün Ulusal Tez Merkezi’nden ve uluslararası tez veri tabanlarından geçmiş yıllarda hazırlanmış tez örneklerini de inceleyebilirsiniz.

Konu ile ilgili önerilebilecek birkaç kitap aşağıda listelenmiştir:

• Araştırma yöntem ve stratejileri / Karpuz, Beyhan
• Bilimsel araştırma ve yazma el kitabı / Seyidoğlu, Halil
• Bilimsel araştırma ve yazma el kitabı: araştırmacının internet rehberi, sosyal ve beşeri bilimler’de rapor, bitirme ödevi, yüksek lisans ve doktora tezi kılavuzu / Seyidoğlu, Halil
• Bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği: SPSS ve AMOS uygulamalı nicel-nitel-karma / Karagöz, Yalçın
• Bilimsel yöntem ve araştırma teknikleri / Arslanoğlu, İbrahim

Zaman ve Yöntem Planı:

Teslim süresine göre zaman planını yapmak, araştırma yöntemini ve aracını belirlemek gerekmektedir. Özellikle araştırma aracı olarak anket kullanılacaksa hem anket verilerinin toplanması hem de analiz edilmesi uzun süre alabileceğinden zaman planlamasında dikkat edilmesi gereken hususlardandır.

Konu belirleme, literatür araştırması, rapor hazırlama, görüşmeler, anket gibi ana başlıkları ve uygulama bitiş zamanlarını gösteren bir zaman planı hazırlayın ve mümkün olduğunca zaman planına uymaya çalışın.

Konu Belirleme:

Tez konusunu belirlerken belirli bir sınırlama yoksa mümkün olduğunca ilgi alanınıza giren ve bilgi birikiminiz olan bir konuyu belirlemekte fayda vardır.

Konu belirlerken çok genel bir konu belirlenemeyeceği gibi çok detay bir konunun belirlenmesi de  (o konuda yapılmış çok çalışma yoksa kaynak sıkıntısı olacağından) tavsiye edilmemektedir.

Seçilen konu ile ilgili yeterli sayıda çalışma olduğuna ve bu çalışmaların akademik düzey, dil, kaynak türüne dikkat etmek gerekir. Bunun için öncelikle seçtiğiniz/seçeceğiniz konu ile ilgili “ön literatür araştırması” yapmak gerekir.

Kaynakların içindekiler sayfası konunuz ve konunuzun işleniş mantığı hakkında fikir verecektir.

Konu belirleme aşamasında yapılması gerekenlerden bir tanesi de YÖK Tez Sisteminden arama yapılmasıdır. Seçilen konu ile ilgili benzer çalışmaların yapılıp yapılmadığı yapıldıysa sizin yapacağınız çalışmanın yapılanlardan ne gibi farklılıklarının olacağını belirlemeniz gerekmektedir.

Amaç ve Hipotez Belirleme:

Tezin niçin, hangi amaçla hazırlanmak istendiği açık ve net bir biçimde yazılmalıdır.

Hipotez ise, ön okumalardan sonra ortaya atılan, doğruluğu ya da yanlışlığı henüz test edilmemiş, araştırmacının ileri sürdüğü önermedir. Hipotez, bilimsel temellere dayanmalı ve test edilebilir olmalıdır.

Belirlediğimiz amaç, ileri sürdüğümüz hipoteze dayandığından, amaç ve hipotez arasındaki mantıksal bağın doğru kurulmasına dikkat edilmelidir.

Tez Adı Belirleme:

Tez adını belirlerken konunuzu anlam olarak karşılamasına, gereğinden faza uzun olmamasına dikkat etmek gerekir. Özellikle teziniz indexlendiğinde arayanlar tarafından bulunabilmesi ve çalışmanızın atıf alabilmesi için tez adının konuyla ilintili olması önemlidir.

Danışman ile Görüşme:

Konu belirleme aşamasında en az 2-3 konu belirlemek ve bu konularla ilgili ön hazırlık yapmak gerekmektedir. Başka bir yöntem de ana bir konu belirleyip yan başlıklarla konunuzu istediğiniz şekilde esneterek değişikliklere gidilebilecek şekilde belirleyebilmek işinizi kolaylaştıracaktır. Danışmanınızla konu belirleme aşamasında üstünde çalışıp hazırlanarak gideceğiniz her ayrı konu sizin için yedekte duracak istemediğiniz ya da çok hakim olmadığınız bir konuda tez hazırlamak durumunda kalmayacaksınız.

Literatür Araştırması:

Konu belirleme aşamasından sonra “literatür araştırmasının” yapılması gerekir.  “Literatür araştırması” konu ile ilgili yapılmış çalışmaları bulmanızı, görmenizi, incelemenizi ve sizin çalışmanızın yeri ve önemini görebilmenizi sağlayacaktır. Aslında bu aşama konunun değiştirilmesi ya da başka bir yöne evrilmesi açısından kritik süreçlerin yaşandığı bir zamandır. Araştırma sonucuna göre kaynak bulmada sıkıntı yaşanıyorsa konunun değiştirilmesi en uygun yöntem olacaktır.

Konuyla ilgili yapılmış kitap ya da tez çalışmalarının kaynakça kısımlarını kullanarak ilgili literatürün topluca görülmesi sağlanabilir. Bu yöntem konunuz ile ilgili kaynaklara ulaşmada önemli noktalardan bir tanesidir.

Literatür araştırması çalışmanız bitene kadar yapmanız gereken konunuz ile ilgili yeni çıkan kaynakları da takip etmeniz gerekmektedir bunun için size kolaylık sağlayacak “Alert (Uyarı) Oluşturma” başlığına bakınız.

Anahtar Kelimelerin Belirlenmesi:

Araştırmanızı yaparken kullanacağınız (konunuzla ilgili) anahtar kelimelerin belirlenmesi gerekir. Bu belirlemeyi yaparken konu literatüründe kullanım durumunu bilmeniz, varsa eşanlamlı anahtar kelimeleri belirlemeniz gerekir. Anahtar kelimelerinizin alt ve üst konularını da belirlemekte fayda vardır. Aramalarınız sonucunda gelen kaynak sayısının azlığına ve çokluğuna göre alt veya üst konuya geçiş yapmanız gerekebilir.

Bibliyografik Bilgiler:

Bulduğunuz basılı kaynaklardan fotokopi çektiyseniz kaynağın künyesini gösteren iç kapağının da fotokopisini çektirmeyi unutmayın ya da hemen kaynağın künye bilgilerini detaylı şekilde not edin. Kullandığınız kaynak kütüphane kaynağı ise demirbaş numarası, yer numarası gibi bilgileri de not edin ki kaynağa yeniden göz atmanız gerektiğinde kolayca bulabilesiniz.

Elektronik kaynaklarınızda ise dosya adı olarak “kaynak adı/yazar adı” belirlenmesi bulmanızı kolaylaştıracaktır.

Basılı Kaynaklarda Arama Yapmak:

Üniversite kütüphanelerinin kaynaklarının tamamı web sayfalarından kütüphaneye gitmeden/evden dahi taranabilmektedir. Tarama yapmak için kütüphaneye mekânsal olarak gitmenize gerek yoktur. Ancak kaynak aramaya başlamadan önce Üniversitenizin kütüphanesiyle görüşmekte ve kullandıkları programın sizin işinizi kolaylaştırması açısından yapabildiklerini öğrenmekte fayda vardır. Mesela birçok kütüphane programına üye girişi yapıldığında istediğiniz yayınları listenize ekleyebilmek (kaynak künyelerini kopyala yapıştır ile ya da bir yere not etmenize gerek olmadan), düzenleyebilmek ve bu listeyi kullanarak ilgili yayınları rafta bulmak kolaylık sağlayacaktır.

Elektronik Kaynaklarda Aramak Yapmak:

Üniversite kütüphaneleri son yıllarda bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle ve yayın mecrasının da elektroniğe kaymasıyla beraber elektronik kaynaklarında gelişme kaydetmiştir. Veritabanlarında yapılacak aramalar öncesinde yine üniversiteniz kütüphanesiyle görüşmekte ve ilgili veritabanlarının kullanımıyla ilgili eğitim almakta fayda vardır. Mesela birçok üniversite kütüphanesi abone olduğu veritabanlarının neredeyse tümünün aynı arayüzde tarandığı (keşif araçları) programlar kullanmaktadır. Böylelikle farklı veritabanlarında aynı konuyu/kelimeyi birden fazla kez aramak yerine tek bir arayüzde aramanızı yapabilirsiniz.

Liste ve Kaynakça Oluşturma:

İkinci bir örnek yine bu toplu arama yapılan arayüzlerde sisteme üye olunup oturum açılarak devam edildiğinde bulunan kaynakları kaydetme/yazdırma vs. ile uğraşmadan listenizi oluşturabilirsiniz.  Ve en sonunda bu liste alıntı yapılan kaynaklara dönüştüğünde bu listeden istediğiniz alıntı formatına göre kaynakça listesi olarak oluşturabilir ve tezinize ekleyebilirsiniz.

Alert (Uyarı) Oluşturma:

Veritabanlarında çalışmanızla ilgili uyarı oluşturabilirsiniz. Yani literatür çalışması esnasında zaman planınıza göre uyarı oluşturmanız durumunda konunuz ile ilgili sisteme yeni eklenen kaynakların bilgisi size mail ortamında ulaştırılacaktır. Detaylı bilgiyi Üniversiteniz kütüphanelerinden alabilirsiniz.

Kullanılacak Kaynak Türlerinin Belirlenmesi:

Konunun özelliğinden dolayı belirli bir kaynak türüne yönelmeniz gerekmedikçe kullanılacak ana kaynaklar kitaplar ve akademik/hakemli dergilerin makaleleridir. Sözlük, Ansiklopedi gibi kaynakları daha çok terim ve tanımlamalarda kullanabilirsiniz.

Internetten kullanacağınız bilginin yayınlandığı web sayfalarının ne kadar güvenilir olduğunu bilmek gerekir. Özellikle devlet ve üniversite uzantılı sayfalar daha güvenilir bilgiler içerdiğinden kullanılabilir olarak kabul edilir. Com ve com.tr uzantılı sayfalardaki bilgilere daha şüpheyle yaklaşmakta fayda vardır. Wikipedia gibi açık mecralardaki bilgileri de akademik kaynaklardan doğrulamadan kullanmamak gerekir.

Okumalar ve Not Alma:

Literatür okumalarına başladığınızda notlarınızı, alıntılayacağınız metinler vs. için bir defter kullanabilirsiniz.

Defterin yanında notlarınızı kartlara da yazabilirsiniz. Kartları kendi oluşturacağınız bir sistemle hazırlayabilirsiniz. Dikkat edilmesi gereken notları kartların ön yüzüne ilgili notun alındığı kaynağı ise arka yüzüne almak atıf verirken işinizi kolaylaştıracaktır. Ayrıca bölümlere göre renkli kartlar kullanarak daha sistematik çalışma yapabilirsiniz.

Notlarınızı elektronik olarak da kaydedebilirsiniz. İster bu aşamada ister tez yazım aşamasında elektronik kayıtlarınızı kaybolmasını engellemek için (ana klasörünüze çalışma yaptığınızda son kayıt tarihini de yazarak) farklı birkaç ortamda yedeğini tutmakta fayda vardır.

İçindekiler Sayfasının Oluşturulması:

Tez çalışmasında en önemli noktalardan birisidir. İçindekiler sayfası genel uygulama olarak üç bölüme ayrılır. Üniversitenizin ya da danışman hocanızın farklı bir yönlendirmesi yoksa bu şekilde uygulamak gerekir. Giriş, gelişme ve sonuç bölümleri olarak adlandıracağımız bu üç bölüm sayfa sayısı olarak ve içindekiler sayfasındaki başlık sayısı olarak orantılı olmalıdır.

Anket Aşaması:

Çalışmanızda anket yapacaksanız en baştan elektronik ortamda mı yoksa kâğıt ortamında mı yapacağınıza karar vermelisiniz. Anket sorularınızı hazırlarken mümkün olduğunca anlaşılır olmasına ve olumsuzun olumsuzu ifadeler kullanmamaya dikkat etmek gerekir. Anketin hazırlanış amacı, nerede kullanılacağı gibi bilgilerin de ankette yer alması gerekir.

Anketinizi kâğıt ortamında yapacaksanız sonuçları elle girmeniz gerekecektir. Excell girişlerinde kolaylık olması açısından soruların harf ile şıkların sayı ile numaralandırılması giriş esnasında kolaylık sağlayacaktır. Aynı şekilde açık uçlu sorularda da yanıtların numaralandırmasının rakamla yapılması aynı şekilde kolaylık sağlayacaktır.

Anketinizi elektronik ortamda yapacaksanız GoogleDocs ve SurveyMonkey gibi ücretsiz anket hazırlama programlarını kullanabilirsiniz.

Anket sonuçlarını frekans dağılımına göre analiz edebileceğiniz gibi detaylı analizler yapmak istiyorsanız SPSS programını da kullanabilirsiniz.

Analiz/Sentez:

Topladığınız bilgilerin/verilerin ve bulgularınızın araştırma sorunuzla örtüşüp örtüşmediğini kontrol edip analiz edin.

Oluşturduğunuz notlar, araştırma bulguları, okuduğunuz kaynaklar vs. hepsini kendi sözcüklerinizle bir araya getirin sentezleyin. Öteki türlü sadece var olan çalışmaları derlemiş ve bir araya getirmiş olursunuz bunun da akademik düşünceye bir katkısı olmayacaktır. Çalışmanızı yazarken başka kaynaklardan alıntılarınızı ve göndermelerinizi kurallar çerçevesinde belirtmeniz gerekir.

Alıntı ve Gönderme:

Bir kaynaktan bir bölümü olduğu gibi ya da değiştirerek kendi çalışmanıza aktarmanız ya da kullanmanıza “alıntı” denilmektedir. “Gönderme” ise yaralandığınız kaynağın kısaca metin içinde belirtilmesidir. Alıntı ve gönderme kurallarını detaylı bilmek ve uygulamak için Bilimsel Araştırma Yöntemleri kitaplarının ilgili bölümlerini okumakta fayda vardır.

Alıntı yaparken işlemleri kolaylaştırmak için EndNote ve Mendeley gibi programları kullanabilirsiniz. İlgili programları kullanmak için bilgisayar bilginizin yeterli olması ve kullanımıyla ilgili bir eğitim almak gerekmektedir. İlgili programların kullanımı ile programların sayfalarında bulunan kullanım rehberlerini kullanabilir ya da üniversiteniz kütüphanesine başvurabilirsiniz.

Alıntı yaparken üniversitenizin kullandığı atıf yöntemini öğrenip ona göre başlamanız yerinde olacaktır.

Birincil kaynakları kullanmaya dikkat edin. Tercüme kaynaklardan alıntı yapıyorsanız tercüme eden kişiyi (kullandığınız atıf yöntemi kuralına göre) de atıfınızda belirtmeyi unutmayın. Atıf yapılmış bir metni kullanıyor iseniz mümkün ise birincil kaynağa gitmekte fayda vardır. Birincil kaynağa ulaşılamıyorsa yine yukardaki durum gibi aktaranı belirtmek gerekir.

Tez Yazım Aşaması:

Yazım aşamasında herkes gibi Word programını kullanacaksınızdır. Programı herkes kadar kullanmayı biliyorsunuzdur ama öncesinde tez yazarken işinizi kolaylaştıracak özelliklerini iyice öğrenmekte fayda vardır. Özellikle sayfa biçimlendirme, başlık, alt başlık, içindekiler sayfası, şekil ve tablolar listesi gibi uygulamaları en başta kurgulayarak çalışmanıza devam ederseniz tüm içeriğiniz birbirine bağlantılı olduğundan metinde her hangi bir ekleme çıkartma yaptığınızda sayfa indexleri otomatik değiştiğinden sayfa numaralandırmalarını değiştirmek zorunda kalmazsınız.

Yazım aşamasında dikkatinizin dağılmaması için mümkün olduğunca sessiz ve yalnız olacağınız ortamları oluşturun. Bunun için en uygun zaman gece saatleridir.

İntihal Programları:

Öğrenciler intihal programlarını tez/ödevlerinin kontrolü için kullanamamaktadırlar. Yapılan tez çalışmaları öncelikle danışmanınız tarafından intihal programlarında kontrol edilecektir. Jüri üyeleri de bu kontrolü yapabilmektedir. İntihal oranınızın yüksek çıkmaması için alıntı kurallarına uyulması önemlidir.

Yasin Demirbaş

İstanbul Ticaret Üniversitesi

Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı

İlginizi çekebilecek konular

• Niyet Mektubu Nedir ve Nasıl Olmalıdır?
• Yüksek Lisans Program Seçimi : Sektördeki Önemi
• Anadolu Üniversitesi Yüksek Lisans Programları